Ayfer Tunç Kitapları Hangi Sırayla Okunmalı? Kronolojiyi Bırak, Nabzı Takip Et!
Cesur bir giriş yapıyorum: Ayfer Tunç’u kronolojik sırayla okumak hem gereksiz hem de bazen yazarın dünyasını yanlış kapıdan içeri girmek gibi. O kapının gıcırtısı bazen sizi kaçırır. Tunç’un evreni tematik akışa ve seslerin karşılıklı yankısına göre açılıyor. Bu yüzden ben “duygusal-entelektüel ivme”ye göre bir okuma planı öneriyorum. Hem de tartışmaya açık kusurları, tartışmalı noktaları saklamadan.
1) Diptiğe Dalış: Kapak Kızı → Yeşil Peri Gecesi
Başlangıç çizgisini “diptiğin” birinci kanadıyla at: Kapak Kızı. Şok edici değil ama sarsıcı; Tunç’un kadın bedeni ve toplumsal ahlak üzerine kurduğu aynalar, karakterlerin yargıyla arzu arasında gidip geldiği bir zemine konuyor. Ardından aynı evreni “ötekinin sesi”nden tamamlayan Yeşil Peri Gecesi geliyor. Bu iki roman, bir karakterin suskun kaldığı yerden diğerinin söz aldığı, ahlakın vitrinini çatlatan bir çift çalışma. “Önce Kapak Kızı, sonra Yeşil Peri Gecesi” kuralını esnetmeyin; aksi, beste tamamlanmadan nakarata geçmek gibi. :contentReference[oaicite:0]{index=0}
Bu hatta zayıf halka var mı?
Zaman zaman melodram dozu tartışmalı: Yargı/arzunun gerilimi kimi okurlara fazla didaktik gelebilir. Ama tam da bu didaktiklik tartışmayı keskinleştiriyor—diptiğin amacı bu.
2) Panoramik Patlama: Bir Deliler Evinin Yalan Yanlış Anlatılan Kısa Tarihi
Tunç’un büyük tuvali burada açılıyor: akıl hastanesini merkez alıp Türkiye’nin uzun yüzyılına bakmak—devinimli, kalabalık, yer yer yorucu, çoğu zaman büyüleyici. Ritim yüksek; yan hikâyelerin taşması bazen “fazla” bulunabilir. Fakat bu roman Tunç’un “insan manzaraları” iddiasını en çıplak hâliyle taşır. Bu yüzden diptiğin ardından gelmesi, hem anlatı cesaretini hem de ölçek algını büyütür. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
Eleştirel not
Yan karakter kalabalığı, bazı okurlarda duygusal derinliği bölüyor. “İz sürme” tipi okur keyfi alır; “tek kahraman” okuru tökezleyebilir.
3) Güncel Damar ve Roman Çeşitlemeleri: Dünya Ağrısı, Osman, Kuru Kız, Aşıklar Delidir ya da Yazı Tura, Suzan Defter
Bu istasyonda çeşitlilik belirginleşir: kent/taşra gerilimi, sınıf, aile akışı, bireysel haysiyet testleri… Dünya Ağrısı ve Osman varoluşsal ağırlığı daha fazla taşıyanlar; Kuru Kız sertliğini saklamayan bir güncellik hissi verir; Aşıklar Delidir ya da Yazı Tura duygusal salınımlar ve kader duygusunu öne çıkarır; Suzan Defter ise biçimle kurduğu oyunu sayesinde ara durağa benzer—nefeslenirsin. Bu kümede sıralamayı ruh hâlin belirlesin: ağırdan hafife ya da tersine. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
Buradaki tartışmalı nokta
Tunç’un erkek karakterleri kimi sahnelerde “yazarın hükmü” altında fazlaca eziliyormuş gibi görünebilir. Bu, eleştirel okuru diri tutar: karakter ajansının nerede kısıldığını sormak, metne iyi gelir.
4) Öyküden Gelen Omurga: Saklı, Mağara Arkadaşları, Aziz Bey Hadisesi, Taş Kağıt Makas, Evvelotel
Romanları okurken arka planda çalışan motoru görmek istersen öykülere dön. Dil ekonomisi, sahne keskinliği, karakter kesiti—hepsi burada kurcalanmış. Tunç’un öykü omurgasını tanımak, romanlardaki kalabalık dünyayı anlamlandırmayı kolaylaştırır. Bu seti tek seferde değil, romanların arasına “tat olarak” serpmek en iyi yöntem. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Neden şimdi, neden ara notalar?
Çünkü öyküler, romandaki tekinsiz havayı sahiplenmeden önce “hasar tespit raporu” gibi: dil nerede sertleşiyor, duygu nerede kaçıyor, tema nerede çatlıyor—net görürsün.
5) Kurmaca-Dışı Bağlam: Bir Maniniz Yoksa Annemler Size Gelecek
Tunç’un Türkiye’nin gündelik hayat atlasına açılan bu kitabını sona bırakın. Neden? Çünkü romanlarda dolaşan o toplumsal damar burada bağlama kavuşur; okuduklarını kültürel arka plana “yerleştirme” şansı bulursun. Romanlardan sonra geldiğinde, okur olarak senin zihninde bir “bağlantı haritası” tamamlanır. :contentReference[oaicite:4]{index=4}
Önerilen Okuma Rotası (Tematik İvme)
1) Kapak Kızı → 2) Yeşil Peri Gecesi → 3) Bir Deliler Evinin Yalan Yanlış Anlatılan Kısa Tarihi → 4) (Dünya Ağrısı / Osman / Kuru Kız / Aşıklar Delidir ya da Yazı Tura / Suzan Defter arasından ruh hâline göre seçmeli) → 5) Romanların arasına yayılmış öyküler seti → 6) Kurmaca-dışı final: Bir Maniniz Yoksa Annemler Size Gelecek. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
Provokatif Sorular: Tartışmayı Ateşleyelim
- Diptiği ters çevirmek: Yeşil Peri Gecesi ile başlayıp Kapak Kızı ile bitirmek algıyı derinleştirir mi, yoksa hesaplaşmayı dağıtır mı?
- Bir Deliler Evinin yan karakter kalabalığı romanın gücü mü, zafiyeti mi? “Panoramik roman” artık çağın temposuna ağır mı geliyor?
- Öykü → roman geçişinde Tunç’un dili daha mı keskin, yoksa romanlarda duyguya teslim olup pürüzleri yumuşatıyor mu?
- Kurmaca-dışı kitabı başa alıp sonra romanlara geçmek, metinlerdeki toplumsal arka planı “fazla açıklayıcı” yaptığı için sürprizi öldürür mü?
Son Söz: Sıra Değil, Nabız
Ayfer Tunç’u okurken amaç “tam listeyi temizlemek” değil; amaç, anlatı nabzını tutmak. Benim önerdiğim sıra, seslerin çatışmasını ve yankısını büyütmek için kuruldu. Şimdi söz sende: Sen hangi sırayı savunuyorsun ve neden? Tartışmayı büyütelim—çünkü iyi edebiyat, tam da burada, iyi kavganın içinde parlar.