Kamu Borçlanması Niçin Yapılır? Bir Ülkenin Borç Hikâyesine Yakından Bakış
Bir ülkenin borçlandığını duyduğumuzda çoğumuzun aklına aynı soru gelir: “Neden?” Devlet dediğin vergi toplar, gelir elde eder; peki hâlâ niçin borç alır? Gelin bunu bir kahve sohbeti gibi ele alalım. Çünkü aslında kamu borçlanması; bir ülkenin ekonomisini, vatandaşının refahını ve geleceğe dair planlarını anlatan güçlü bir hikâyedir. Tıpkı bir ailenin ev almak, çocuğunu okutmak ya da kriz anında ayakta kalmak için borçlanması gibi, devletlerin de borçlanmasının ardında çok insani, çok stratejik sebepler vardır.
Kamu Borçlanması Nedir? Temelden Başlayalım
Kamu borçlanması, devletin harcamalarını karşılamak, projelerini finanse etmek veya bütçe açığını kapatmak amacıyla iç veya dış kaynaklardan borç alması anlamına gelir. Bu kaynaklar çoğu zaman hazine bonosu, devlet tahvili gibi borçlanma araçlarıyla piyasadan toplanır. Yani borç veren bazen yerli bankalar ve vatandaşlar, bazen de yabancı devletler veya uluslararası kuruluşlardır.
Vergi Yetmezse: Borç Devreye Girer
Devletlerin ana gelir kaynağı vergilerdir. Ancak ekonomik büyümenin yavaşladığı, gelirlerin azaldığı veya harcamaların arttığı dönemlerde vergi tek başına yeterli olmaz. İşte o zaman borçlanma devreye girer. Tıpkı gelirinin yetmediği ayda kredi çeken bir aile gibi, devlet de gelecekteki gelirlerini teminat göstererek bugünkü ihtiyaçlarını karşılar.
Devletler Neden Borçlanır? 5 Temel Sebep
1. Bütçe Açığını Kapatmak
Bir ülkenin gelirleri giderlerini karşılamadığında arada bir “bütçe açığı” oluşur. Türkiye’de 2023 yılında merkezi yönetim bütçesi açığı 1,38 trilyon TL oldu. Bu devasa açık, vergi gelirleriyle kapatılamayacağı için devlet, piyasadan borçlanarak bu farkı finanse etti. Böylece maaşlar ödenir, yollar yapılır, hastaneler işler hâlde kalır.
2. Altyapı ve Kalkınma Projelerini Finanse Etmek
Bazı borçlar, günü kurtarmak için değil, geleceği inşa etmek için alınır. Örneğin, Japonya’nın II. Dünya Savaşı sonrası kalkınma hamlesi, büyük ölçüde borçla finanse edilen otoyol, sanayi bölgesi ve eğitim projeleri sayesinde mümkün oldu. Bugün Türkiye’de şehir hastaneleri, hızlı tren hatları veya enerji altyapısı yatırımlarının önemli kısmı da kamu borçlanmasıyla hayata geçiriliyor.
3. Ekonomiyi Canlandırmak ve Krizleri Aşmak
Kriz dönemlerinde borçlanma, ekonomiye nefes aldıran bir araçtır. 2008 küresel krizinde ABD, “Teşvik Paketleri” için trilyonlarca dolar borçlandı. Amaç; işsizliği azaltmak, tüketimi canlandırmak ve finans sistemini ayakta tutmaktı. Pandemi döneminde ise Türkiye dahil pek çok ülke, sağlık harcamaları ve sosyal destek programları için rekor düzeyde borçlanmaya gitti.
4. Eski Borçları Çevirmek
Devletler bazen yeni borç alarak vadesi gelen eski borçlarını öder. Buna “borç çevirme” denir. Bu yöntem, tıpkı yüksek faizli bir krediyi daha uygun faizli yeni bir krediyle kapatmak gibidir. Böylece borç yükü hafifletilir ve ödeme planı uzatılır.
5. Para Politikası ve Faiz Yönetimi
Borçlanma, yalnızca finansman aracı değildir; aynı zamanda para politikasının da bir parçasıdır. Devlet tahvilleri, merkez bankalarının para arzını kontrol etmesinde, faiz oranlarını yönlendirmesinde ve yatırımcı güvenini sağlamasında önemli rol oynar.
Gerçek Hayattan Bir Hikâye: Köyden Şehre Uzanan Borç
Ahmet Bey, Anadolu’nun küçük bir kasabasında çiftçilik yapıyor. Oğlunun mühendislik eğitimi için kredi çekiyor. İlk başta zorlanıyor ama oğlunun mezuniyetinden sonra gelirleri artıyor. Devletlerin borçlanması da aslında bu hikâyeye benzer: Bugün alınan borç, yarının üretkenliğini artırabilir. Bir baraj, sadece su değil; enerji, tarım, istihdam ve ihracat getirir. Bir üniversite kampüsü, yalnızca diploma değil; inovasyon ve girişimciliği besler.
Borç Her Zaman Tehlikeli midir?
Borçlanma tek başına kötü değildir; tehlikeli olan, yönetilemeyen borçtur. Eğer borç, üretken yatırımlara değil, sadece tüketim harcamalarına giderse gelecekte ağır bir yük haline gelebilir. IMF verilerine göre kamu borcunun GSYH’ye oranı %90’ı aştığında ekonomik büyüme yavaşlayabilir. Ancak doğru kullanıldığında borç, kalkınmayı hızlandıran bir kaldıraç görevi görür.
Türkiye’de Kamu Borcu: Kısa Bir Görünüm
Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre Türkiye’nin merkezi yönetim borç stoku 2025 itibarıyla yaklaşık 7,9 trilyon TL’ye ulaştı. Bunun %60’ı iç, %40’ı dış borçtan oluşuyor. Bu rakam yüksek görünse de, borcun GSYH’ye oranı hâlâ pek çok gelişmiş ülkenin altında. Önemli olan, bu borcun nerede ve nasıl kullanıldığıdır.
Sonuç: Borç Bir Risk Değil, Bir Araçtır
Kamu borçlanması, bir ülkenin çaresizliğinin değil, geleceğe dair stratejisinin göstergesidir. Doğru yönetildiğinde yeni yollar, daha iyi eğitim, güçlü bir sağlık sistemi ve daha adil bir gelir dağılımı anlamına gelir. Yanlış yönetildiğinde ise ekonomik bağımlılık ve yüksek faiz sarmalına dönüşebilir.
Sen Ne Düşünüyorsun?
Sence devletin borçlanması hangi alanlarda öncelikli olmalı? Altyapı mı, eğitim mi, sosyal destekler mi? Borçlanmanın sınırları nasıl çizilmeli? Yorumlarda düşüncelerini paylaş, birlikte tartışalım!